Vatansız Kişilerin Hukuki Durumu ve Hakları

VATANSIZ KİŞİLERİN HUKUKİ DURUMU VE HAKLARI

GİRİŞ

“Vatansız Kişi” terimi, kendi hukukunun işleyişi içerisinde hiçbir Devlet tarafından vatandaş olarak sayılmayan kişi olarak tanımlanmaktadır. 1954 Vatansız Kişilerin Statüsüne İlişkin Cenevre Sözleşmesi ile vatansızlık durumunda bulanan kişilerin güvenliği ve onuru güvence altına alınmıştır. Bu sözleşme, özel olarak vatansız kişilere yönelik muamelelere ilişkin standartları düzenleyen tek uluslararası antlaşmadır

İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nin sağladığı temel hak ve özgürlüklerin bu kimseler içinde garanti edilmesi ve Devletlere bu konuda sorumluluklar yüklenmesi insanlık tarihinin önemli kazanımlarındandır.

Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği’ne bu bağlamda önemli sorumluluklar düşmekte olup vatansızlığın tespit edilmesi, engellenmesi ve azaltılması ile vatansız kişilerin korunmasına yönelik çalışmalar ciddiyetle yürütülmektedir.

Vatansızlık durumu çeşitli şekillerde ortaya çıkabilir.  Göç durumlarında ikamet ettiği ülkenin vatandaşlığını almadan kendi tabiiyetlerini kaybeden ya da vatandaşlıktan çıkan/çıkarılan kişiler yada ulusal kanunların uygulanmasından mağdur olan kişiler olabilir.

VATANSIZ KİŞİLERE TANINACAK HAKLAR NELERDİR?

Sözleşmeci Devletler, genel olarak yabancılara gösterdiği muamelenin aynısını Vatansız kişilere göstermek zorundadırlar.

Vatansız bir kişinin kişisel statüsü daimi ikametgahının ait olduğu ülkenin kanununa, ikametgâhı yoksa oturduğu ülkenin kanununa göre düzenlenir.

Vatansız bir kişi tarafından daha önce elde edilen ve kişisel statüye ilişkin olan haklara, özellikle evliliğe bağlı haklara, her Sözleşmeci Devlet tarafından, eğer bu gerekliyse, söz konusu devletin yasalarının gösterdiği koşulları yerine getirmek kaydıyla, saygı gösterilir.

Sözleşmeci Devletler menkul ve gayrimenkullerin edinimi ve bununla ilişkili diğer haklar, menkul ve gayrimenkul mülkiyete ait kira ve diğer sözleşmeler bakımından vatansız kişilere mümkün olduğu kadar elverişli ve her durumda aynı koşullardaki yabancılara genel olarak tanınanlardan daha az elverişli olmayan bir muamele uygularlar.

Sınai mülkiyetin, örneğin buluşlar, dizaynlar ya da modeller, ticari markalar ve ticari unvanların ve edebi, sanatsal ve bilimsel çalışmalarla ilgili hakların korunması konusunda, vatansız bir kişi daimi ikametinin bulunduğu ülkede bu ülkenin vatandaşlarına tanınan korunmanın aynısından yararlanır. Vatansız kişi, diğer Sözleşmeci Devletlerden herhangi birinin ülkesinde, bu ülkede oluşan ikametinin bulunduğu ülkenin vatandaşlarına tanınan korumanın aynısından yararlanır.

Vatansız kişilere, siyasi olmayan ve kazanç amacı taşımayan dernekler ile sendikalara ilişkin olarak, mümkün olduğunca elverişli ve her durumda, aynı koşullardaki yabancılara genel olarak tanınandan daha az elverişli olmayan bir muamele uygulanmak zorundadır.

Vatansız bir kişi bütün Sözleşmeci Devletlerin ülkelerinde hukuk mahkemelerine serbestçe başvuruda bulunabilir ve daimi ikametinin bulunduğu Sözleşmeci Devlette, adli yardım ve teminat göstermekten muafiyet dahil olmak üzere mahkemelere başvuruya ilişkin konularda bir vatandaşınkiyle aynı muameleden yararlanır.

Sözleşmeci Devletler, ülkelerinde yasal olarak ikamet eden vatansız kişilere, ücretli bir işte çalışma hakkı bakımından mümkün olduğunca elverişli ve her durumda aynı koşullardaki yabancılara genel olarak gösterilenden daha az elverişli olmayan muamele uygularlar. Tarım, sanayi, küçük sanatlar ve ticaret alanlarında kendi işyerlerini açmak ve ticari ve sınai şirketler kurmak konularında mümkün olduğu kadar elverişli ve her durumda aynı koşullardaki yabancılara genel olarak gösterilenden daha az elverişli olmayan bir muamele uygularlar.

Her Sözleşmeci Devlet, ülkesinde yasal olarak ikamet eden ve söz konusu Devletin yetkili makamlarınca tanınan diplomalara sahip olup, yüksek tahsile dayalı serbest bir mesleği icra etmek isteyen vatansız kişilere mümkün olduğu kadar elverişli ve her durumda aynı koşullardaki yabancılara genel olarak gösterilenden daha az elverişli olmayan bir muamele uygularlar.

Konut edinme, kamusal eğitim, sosyal yardım ve sosyal güvenlik haklarının sağlanması konusunda da Devletlere sorumluluklar yüklenmiş olup vatansız kimselerin korunması sağlanmıştır.

SONUÇ:   Vatansızlığın önlenmesi ve vatansız kişilerin korunması adına alınan uluslararası tedbirlere rağmen bu konuda halen mağduriyetlerin yaşandığı özellikle vatansızlığın tespiti konusunda güçlükler yaşandığı görülmektedir. Vatansızlığın tespitine ilişkin idari süreçlerin ve koruma mekanizmalarının işletilebilmesi için bu alanda uzmanlaşmış kişilerden destek alınması önemlidir.

SON NOT.1: MAKALEDE BELİRTİLEN VE DİĞER HUKUKİ KONULU SORUNLARINIZDA BİLGİ EDİNEBİLMEK İÇİN SAYFAMIZDA YER ALAN "AVUKATA SOR" BÖLÜMÜNDEN SORULARINIZI SORABİLİRSİNİZ.

SON NOT.2: MAKALEMİZİN FAYDALI OLMASINI TEMENNİ EDERİZ. İŞ VE İŞLEMLERİNİZE ÖZEL DURUMLARIN OLABİLECEĞİNİ UNUTMAYINIZ. BU UĞURDA HAK VE ZAMAN KAYBINA UĞRAMAMANIZ İÇİN MUTLAKA AVUKATINIZA DANIŞMANIZI TAVSİYE EDERİZ.

Saygılarımızla,

GÜNEY HUKUK BÜROSU    

Av.Ebru ŞAHİN/Av.Hatice YILMAZ