İBRANAME VE İBRANAMEDE BULUNMASI GEREKEN UNSURLAR

İBRANAME VE İBRANAMEDE BULUNMASI GEREKEN UNSURLAR

İBRANAME NEDİR?

Yazımıza öncelikle ibranın anlamını açıklayarak başlamak gerekmektedir. İbra, borcun özel bir sona erme biçimi olup, alacaklının alacak hakkından vazgeçmesini ve bu surette borçlunun borcundan kurtulmasını sağlayan bir sözleşmedir. İş ilişkileri çerçevesinden bakıldığında ise ibraname metninin imzalanması ile işçi, borçlu durumdaki işverene karşı işçilik alacağının kalmadığı ortaya koymaktadır. İşbu işçilik alacaklarına; kıdem tazminatı, ihbar tazminatı, yıllık izin ücret alacağı, fazla çalışma ücret alacağı örnek gösterilebilir. İş hukukunda işçinin korunması temel ilkesinin benimsenmesi sebebiyle ibra sözleşmesinin dar yorumlanması ve işverenin işçiye karşı borçlarının ifa ile sona ermesininkabulü esastır.

İbra bir sözleşme olduğu için Türk Borçlar Kanununda belirtilen iradeyi sakatlayan durumlar da (hata, hile, korkutma) ibra sözleşmelerinde söz konusu olabilecektir. Bu hallerin varlığı halinde ise ibra sözleşmesininiptali mümkün olabilecektir.

İbra tek taraflı bir hukuki işlem değildir. Hem alacaklı hem borçlunun ibra yönünde anlaşmış olması gerekmektedir.

İbra sözleşmesi ya da diğer adıyla ibraname, Türk Borçlar Kanunu 130 ve 420 maddelerinde hüküm altına alınmıştır. Anılan hükümler kapsamında ibra sözleşmesi işbu makalemizde incelenecektir.

İBRANAMEDE BULUNMASI GEREKEN UNSURLAR NELERDİR?

-İBRANAMENİN ŞEKLİ VE İÇERİĞİ

Türk Borçlar Kanunu’nun 420. maddesi 2. fıkrası ibranamenin geçerlilik koşullarına yer vermiştir. Bu madde uyarınca ibra sözleşmesinde yazılılık, geçerlilik koşuludur. İbra sözleşmesinin mutlaka yazılı olarak yapılması gerekmektedir.Ancak belirtmeliyiz ki; bilgisayarda, elle ya da noter huzurunda yapılması arasında bir ayrım yoktur. İşçinin işverenden alacağını ibra etmesine ilişkin sözleşmenin yazılı yapılması geçerlilik koşulu olmasına karşın işverenin işçiden alacağına yönelik ibranamenin yazılı şekilde yapılması zorunlu değildir.

Buna ek olarak; ibra sözleşmesinde hangi işçi alacaklarının ibra edildiği kalem kalem belirtilmeli ve her birinin miktarı açıkça gösterilmelidir. Burada açıkça gösterilmesi gereken husus hak kazanılan işçilik tutarı değil, ödemenin yapıldığı miktardır.İbranamede yer almayan işçilik alacakları bakımından, borcun sona erdiği söylenemez. Ayrıca ibranamenin içeriğinde işçinin çalışma süreleri de açıkça ve ayrıca belirtilmesi gerekmektedir.

-İBRANAMENİN DÜZENLENME ZAMANI

İbranamenin geçerli olabilmesi için, ibra tarihi itibarıyla sözleşmenin sona ermesinden başlayarak en az 1 aylık sürenin geçmiş bulunması gerekir. Aksi halde alınan ibraname geçersiz sayılacaktır.Bu 1 aylık süre yine işçinin korunması için getirilmiştir. Anılan 1 aylık süre; işverenin işçinin üzerindeki baskısının söz konusu olmamasının garantisi içindir. Burada amaç; işçiye ibra yönündeki özgür iradesini ortaya koyabilme imkanı verilmesidir.

İbranamenin tarih içermemesi ve içeriğinden de fesih tarihinden sonra düzenlendiğinin açıkça anlaşılamaması durumunda ibranameye değer verilmeyecektir.

Uygulamada işverenlerin, işçilerin imzaladıkları ibranameye 1 ay sonrasının tarihini attıkları sıklıkla görülen bir durumdur. İşbu uygulama ile kanun hükmü dolanılmaya çalışılmaktadır. Ancak işçi tarafından metnin asıl imza tarihinin her türlü delille ispatlanması mümkündür.

Yine hükümden de açıkça anlaşılacağı üzere; iş akdi devam ederken imzalanan ibranamenin bir hükmü yoktur. Yargıtay’ın da görüşü aynı yöndedir:

Yargıtay 9. Hukuk Dairesi’nin, 2008/41165 Esas, 2010/29240 Karar, 15.10.2010 Tarih sayılı ilamında;

‘’Dairemizin kökleşmiş içtihatları çerçevesinde iş ilişkisi devam ederken düzenlenen ibra sözleşmeleri geçersizdir. İşçi bu dönemde tamamen işverene bağımlı durumdadır ve iş güvencesi hükümlerine rağmen iş ilişkisinin devamını sağlamak veya bir kısım işçilik alacaklarına kavuşabilmek için iradesi dışında ibra sözleşmesi imzalamaya yönelmiş sayılmalıdır. Dairemizin kararlılık kazanmış olan uygulaması da bu yöndedir’’denilmiştir.

-ÖDEMENİN NOKSANSIZ VE BANKA ARACILIĞI İLE YAPILMASI

TBK m. 420/2 uyarınca; ‘’ödemenin hak tutarına nazaran noksansız ve banka aracılığı ile yapılması’’şarttır. Bu unsurları taşımayan ibraname kesin olarak hükümsüzdür.

TBK m. 420/3 ‘’Hakkın gerçek tutarda ödendiğini ihtiva etmeyen ibra sözleşmeleri veya ibra beyanını muhtevi diğer ödeme belgeleri, içerdikleri miktarla sınırlı olarak makbuz hükmündedir. Bu halde dahi, ödemelerin banka aracılığıyla yapılmış olması zorunludur.’’ denilmiştir. Ödemenin hak tutarına nazaran noksansız yapılması gerekmektedir. Hükümden de anlaşılacağı üzere ibranamenin gerçekte hak kazanılan tutarın altında olduğu durumlarda ibraname makbuz hükmünde olacak ve dolayısı ile işçi hak kazandığı gerçek tutarı talep edebilecektir.Bu halde, ibraname imzalanmasına rağmen işçi eksik ödenmiş olan alacaklarını dava yoluyla talep edebilecektir. İbranamede yer almayan işçilik alacakları bakımından ise borcun sona erdiğinden zaten bahsedilemeyecektir.

Anılan hükümlerle aslında işverenin borcunun ibraname ile sona erdirilmesi imkansız hale getirilmiştir. Şöyle ki; işverenin işçiye olan borcunun banka kanalı ile tam olarak ödenmesi halinde borç ibraname ile değil aslında ifa ile sona ermektedir. Borç ifa ile sona ermişken düzenlenen ibranamenin borcu sona erdirir bir niteliği de bulunmamaktadır. Bu anlamıyla ibraname işlevsiz bir hal kazanmış durumdadır.

Borç banka aracılığı ile ödenmiş olmasa da, tamamının ödendiğinin başka yazılı delillerle ispatlanması durumunda da esasen borç ifa yoluyla sona ermiş olmaktadır.

Tam da burada vurgulamalıyız ki, banka aracılığıyla yapılan ödemeden oluşan ibranamede ödemenin hangi alacak kalemine ilişkin yapıldığının belirtilmemiş olması geçersizlik sorunu ile karşı karşıya bırakacaktır. Ödeme de yok sayılamayacağı için, yapılan ödeme kısmi ifa olarak adlandırılarak TBK 100 ve 101. madde hükümleri çerçevesinde işçilik alacaklarından mahsup edilecektir.

SONUÇ

Yazımızda da bahsetmiş olduğumuz üzere; ibraname müessesesine özellikle iş ilişkilerinde sıklıkla rastlanmaktadır. Ancak ibranamenin geçerli olabilmesi için birtakım koşulları da sağlaması gerekmektedir. Anılan koşulların varlığına dikkat edilmemesi halinde ibranamenin geçersizliği ile karşı karşıya kalınabilecektir.

SON NOT.1: MAKALEDE BELİRTİLEN VE DİĞER HUKUKİ KONULU SORUNLARINIZDA BİLGİ EDİNEBİLMEK İÇİN SAYFAMIZDA VEREN ALAN "AVUKATA SOR" BÖLÜMÜNDEN SORULARINIZI SORABİLİRSİNİZ.

 

SON NOT.2: MAKALEMİZİN FAYDALI OLMASINI TEMENNİ EDERİZ. İŞ VE İŞLEMLERİNİZE ÖZEL DURUMLARIN OLABİLECEĞİNİ UNUTMAYINIZ. BU UĞURDA HAK VE ZAMAN KAYBINA UĞRAMAMANIZ İÇİN MUTLAKA AVUKATINIZA DANIŞMANIZI TAVSİYE EDERİZ.

 

Saygılarımızla,

GÜNEY HUKUK BÜROSU

Av. Didem GÜREM

© 2019, Tüm hakları saklıdır, Tasarım & Geliştiren: Fik-iHayal